عوامل خطر سکته مغزی موضوعی بسیار مهمی است که آگاهی از آن می‌تواند به پیشگیری از یکی از شایع‌ترین دلایل مرگ‌ومیر و ناتوانی در جهان کمک کند. سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز متوقف یا کاهش یابد، و در نتیجه، بافت مغزی از اکسیژن و مواد مغذی محروم شود. این اتفاق ممکن است تنها در چند دقیقه باعث مرگ سلول‌های مغزی شود.
با شناخت عوامل خطر سکته مغزی می‌توانید سبک زندگی خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که خطر بروز این بیماری را کاهش دهید. در این مقاله به بررسی کامل عوامل خطر می‌پردازیم.
عوامل خطر غیرقابل کنترل سکته مغزی
برخی عوامل به‌طور طبیعی و خارج از اراده ما در بدن ما وجود دارند و نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد، اما آگاهی از آن‌ها می‌تواند در مدیریت بهتر زندگی نقش مهمی ایفا کند.
سن
با افزایش سن، ریسک سکته مغزی نیز افزایش می‌یابد. به طوریکه طبق آمار افراد بالای ۵۵ سال بیشترین میزان ابتلا را دارند. دلیل این موضوع تحلیل تدریجی عروق و سیستم قلبی-عروقی با گذر زمان است. با اینکه نمی‌توان سن را تغییر داد، اما می‌توان با چکاپ منظم و سبک زندگی سالم اثر این عامل را کاهش داد و بدن را در برابر خطرات محافظت کرد.
جنسیت
یک از عوامل خطر سکته مغزی، جنسیت است. مطالعات نشان داده‌اند که در سنین پایین، مردان بیشتر در معرض سکته مغزی هستند، اما احتمال مرگ و عوارض سکته مغزی در زنان بیشتر است. هورمون‌ها، بارداری و یائسگی از عواملی هستند که این تفاوت آماری را توضیح می‌دهند. بنابراین لازم است زنان به‌ویژه در سنین بالا مراقبت بیشتری از سلامت خود داشته باشند.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
اگر یکی از اعضای خانواده نزدیک شما سابقه سکته مغزی دارد، احتمال بروز این بیماری در شما بیشتر است. دلیل آن هم انتقال ژن‌های مؤثر در ایجاد فشار خون بالا، دیابت و دیگر اختلالات است. با وجود اینکه ژنتیک قابل تغییر نیست، ولی سبک زندگی صحیح می‌تواند اثرات منفی این عامل را کاهش دهد و نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری داشته باشد.
نژاد و قومیت
یکی دیگر از عولمل خطر سکته مغزی، نژاد و قومیت است. برخی قومیت‌ها، از جمله نژادهای آفریقایی و آسیایی، آمار بالاتری در سکته مغزی دارند. عوامل ژنتیکی، سبک زندگی سنتی، و دسترسی کمتر به مراقبت‌های پزشکی از دلایل آن هستند. در ایران نیز در برخی مناطق محروم یا دارای دسترسی محدود به خدمات بهداشتی، آمار سکته مغزی بالاتر است.
عوامل خطر قابل کنترل سکته مغزی
خوشبختانه بخش قابل‌توجهی از عوامل خطر سکته مغزی قابل مدیریت هستند و با تغییر سبک زندگی می‌توان تأثیر چشمگیری در کاهش خطر آن‌ها داشت.
فشار خون بالا
فشار خون بالا از مهم‌ترین عوامل خطر سکته مغزی است. افزایش فشار، دیواره رگ‌ها را ضعیف می‌کند و احتمال ترکیدن یا انسداد رگ‌ها را بالا می‌برد. اندازه‌گیری منظم فشار خون، کاهش مصرف نمک، فعالیت بدنی، و مصرف داروهای تجویزی، راهکارهای مؤثری برای کنترل این وضعیت هستند.
دیابت
دیابت موجب آسیب به رگ‌ها و افزایش خطر لخته شدن خون می‌شود که نهایتاً می‌تواند به سکته مغزی منجر شود. کنترل قند خون با رژیم غذایی مناسب، ورزش، و داروهایی مانند انسولین، به افراد دیابتی کمک می‌کند تا ریسک سکته را کاهش دهند.
کلسترول بالا
افزایش کلسترول بد (LDL) و کاهش کلسترول خوب (HDL) باعث انسداد عروق و بروز سکته مغزی می‌شود. استفاده از غذاهای کم‌چرب، مصرف روغن‌های سالم مثل زیتون، و پرهیز از چربی‌های ترانس، روش‌هایی برای کاهش کلسترول هستند.
چاقی و اضافه‌وزن
اضافه وزن به‌ویژه در ناحیه شکم، با افزایش فشار خون، دیابت و کلسترول بالا همراه است و سکته مغزی را محتمل‌تر می‌کند. رژیم غذایی متعادل، ورزش روزانه، و خواب کافی می‌تواند به کاهش وزن و در نتیجه کاهش خطر سکته کمک کند.
کم‌تحرکی و سبک زندگی بی‌تحرک
یکی دیگر از عوامل خطر سکته مغزی، کم تحرکی است. زندگی پشت میز یا روی مبل و نبود فعالیت بدنی، به مرور زمان، عروق را تضعیف و گردش خون را کند می‌کند. پس روزانه حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی یا ورزش هوازی ساده، انجام دهید زیرا اثرات بسیار مثبتی بر سلامت قلب و مغز دارد.
رژیم غذایی ناسالم
مصرف زیاد نمک، چربی‌های اشباع، شکر و فست‌فودها، مستقیماً سلامت قلب و مغز را به خطر می‌اندازد. باید سعی کنید از میوه، سبزیجات، غلات کامل، ماهی، و روغن‌های گیاهی در رژیم غذایی سکته مغزی استفاده کنید.
مصرف سیگار و الکل
یکی از رایج‌ترین عوامل خطر سکته مغزی، استعمال دخانیات است. سیگار کشیدن و نوشیدن الکل باعث افزایش فشار خون و آسیب به عروق خونی می‌شود که هر دو عامل خطر سکته مغزی هستند. ترک این عادت‌ها هر چند سخت است، اما مزایای آن در پیشگیری از بیماری‌ها، از جمله پیشگیری از سکته مغزی، بسیار قابل‌توجه است.
عوامل روانی و محیطی موثر در سکته مغزی
عوامل روانی و محیط زندگی هم نقش بسیار مهمی در سلامت جسمانی و بروز سکته مغزی دارند. فشار روانی مزمن می‌تواند سیستم قلبی-عروقی را دچار اختلال کند. همچنین محیط‌هایی با آلودگی هوا، سر و صدای زیاد، یا نبود دسترسی به خدمات بهداشتی می‌توانند زمینه‌ساز سکته مغزی باشند.
ازجمله عوامل روانی و محیطی شامل:
- استرس شغلی یا خانوادگی
- اضطراب یا افسردگی مزمن
- تنهایی یا انزوای اجتماعی
- آلودگی هوا
- صدای زیاد و بی‌خوابی
- دسترسی محدود به مراکز درمانی
- فقر و مشکلات اقتصادی
عوامل خطر سکته مغزی در گروه‌های خاص
برخی افراد به دلیل شرایط خاص بدنی یا استفاده از داروهای خاص، بیش از سایرین در معرض سکته مغزی هستند و نیاز به مراقبت ویژه دارند. برای مثال:
- زنان باردار
بارداری با تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی، مانند افزایش حجم خون و فشار بالا، خطر بروز سکته را افزایش می‌دهد. در بارداری‌هایی که با فشار خون بالا همراه هستند، احتمال سکته بیشتر است و باید مراقبت‌های پزشکی انجام شود.
- افراد دارای بیماری‌های مزمن قلبی
افرادی که دچار نارسایی قلبی یا دیگر بیماری‌های قلبی هستند، به دلیل ضعف عملکرد پمپاژ قلب و تشکیل لخته، بیشتر در معرض سکته هستند.
- افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی (AFib)
AFib نوعی اختلال در ریتم قلب است که باعث ایجاد لخته در حفره‌های قلب می‌شود. این لخته‌ها ممکن است به مغز برسند و سکته ایجاد کنند.
- افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند
برخی داروها مانند قرص‌های ضدبارداری، به‌ویژه در زنان سیگاری یا بالای ۳۵ سال، می‌توانند خطر لخته شدن خون و سکته را افزایش دهند.
سکته مغزی اتفاق ناگواری است، اما شناخت عوامل خطر سکته مغزی و تلاش برای کنترل آن‌ها، گامی بزرگی در راستای پیشگیری است. با سبک زندگی سالم، چکاپ منظم، ترک عادت‌های بد و مدیریت استرس، می‌توانید بدن خود را در برابر این عارضه مصون‌تر کنید. به خاطر داشته باشید که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.