سکته مغزی خفیف که به آن حمله ایسکمیک گذرا (TIA) نیز گفته می‌شود، یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که در اثر کاهش موقت جریان خون به مغز رخ می‌دهد. برخلاف سکته مغزی کامل، این حالت معمولاً منجر به آسیب دائمی به بافت مغزی نمی‌شود و علائم آن ظرف چند دقیقه تا چند ساعت برطرف می‌شوند.
با این حال، سکته مغزی خفیف می‌تواند یک هشدار جدی برای خطر وقوع سکته مغزی بزرگ‌تر در آینده باشد. آگاهی از علائم، علل و عوامل خطر این بیماری برای پیشگیری و درمان به‌موقع آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
منظور از سکته مغزی خفیف چیست؟
سکته مغزی خفیف به اختلال موقت در جریان خون یک بخش از مغز اشاره دارد که معمولاً به دلیل انسداد یا کاهش موقتی جریان خون در یکی از شریان‌های مغزی رخ می‌دهد. این وضعیت، که به طور علمی حمله ایسکمیک گذرا (Transient Ischemic Attack, TIA) نامیده می‌شود، باعث ایجاد علائم عصبی می‌شود که معمولاً کمتر از 24 ساعت (و اغلب چند دقیقه تا چند ساعت) طول می‌کشد و بدون آسیب دائمی به مغز برطرف می‌شود.
ویژگی‌های سکته مغزی خفیف
ویژگی‌های سکته مغزی خفیف یا سکته مغزی ایسکمیک گذرا (TIA) شامل موارد زیر است:
۱. علائم موقت و گذرا
- علائم عصبی مشابه سکته مغزی کامل، مانند ضعف یا بی‌حسی در صورت یا اندام‌ها، اغلب در یک سمت بدن.
- اختلال در تکلم (دیس‌آرتری یا آفازی)، مشکل در درک گفتار یا بیان کلمات.
- مشکلات بینایی (تاری دید، دو بینی یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم).
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی، سرگیجه، و بی‌ثباتی.
- این علائم معمولاً کمتر از 24 ساعت طول می‌کشند و بدون آسیب پایدار برطرف می‌شوند.
۲. عدم وجود آسیب دائمی به مغز
- برخلاف سکته مغزی کامل، در سکته مغزی خفیف (TIA)، آسیب دائمی به بافت مغز اتفاق نمی‌افتد، زیرا انسداد شریان موقت است و جریان خون به سرعت بازمی‌گردد.
۳. انسداد موقتی عروق مغزی
- در سکته مغزی خفیف، انسداد ناشی از یک لخته خون کوچک یا پلاک آترواسکلروتیک است که جریان خون را به طور موقت مسدود می‌کند. این انسداد معمولاً ظرف چند دقیقه از بین می‌رود و جریان خون به مغز باز می‌گردد.
۴. پیش‌بینی‌کننده سکته مغزی کامل
- سکته مغزی خفیف یک هشدار جدی است و می‌تواند پیش‌بینی‌کننده وقوع سکته مغزی بزرگ‌تر باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که خطر سکته مغزی کامل در 48 ساعت اول پس از TIA به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، و این خطر در 90 روز اول همچنان بالا است.
۵. روز ناگهانی
- علائم TIA به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر می‌شوند، مشابه سکته مغزی کامل. این امر اهمیت مراجعه سریع به پزشک برای بررسی علت و جلوگیری از آسیب‌های بعدی را دوچندان می‌کند.
۶. ریسک فاکتورها
- افراد مبتلا به عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، بیماری‌های قلبی، سیگار کشیدن، یا سابقه خانوادگی بیماری‌های عروقی بیشتر در معرض TIA قرار دارند.
علائم سکته مغزی خفیف چیست؟
علائم بالینی سکته مغزی خفیف گذرا مشابه علائم سکته مغزی کامل است، اما این علائم موقتی بوده و معمولاً ظرف چند دقیقه تا چند ساعت برطرف می‌شوند. این علائم به دلیل کاهش موقتی جریان خون به مغز ایجاد می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
۱. اختلالات حسی و حرکتی
- ضعف یا بی‌حسی در صورت، بازوها یا پاها، اغلب در یک سمت بدن.
- ناتوانی در بلند کردن دست یا ایستادن به دلیل ضعف موقتی عضلات.
۲. اختلالات گفتاری
- دیس‌آرتری(مشکل در تلفظ کلمات).
- آفازی (ناتوانی موقتی در صحبت کردن یا درک گفتار).
۳. مشکلات بینایی
- از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم به صورت موقت.
- دید دوگانه یا تاری دید.
۴. سرگیجه و عدم تعادل
- احساس سرگیجه یا چرخش.
- اختلال در تعادل و هماهنگی، که ممکن است منجر به زمین خوردن شود.
۵. سردرگمی یا کاهش هوشیاری
- احساس گیجی یا ناتوانی در تمرکز.
- مشکل در درک محیط اطراف به صورت موقت.
۶. سردرد ناگهانی (نادر)
- در برخی موارد ممکن است سردرد شدید و ناگهانی بدون علت مشخص رخ دهد.
چه عواملی باعث بروز سکته مغزی خفیف می‌شوند؟
سکته مغزی خفیف دلیل کاهش موقتی جریان خون در یکی از شریان‌های مغزی رخ می‌دهد. این کاهش جریان خون معمولاً ناشی از لخته‌های خونی کوچک است که به صورت گذرا یک شریان مغزی را مسدود کرده و سپس حل یا جابجا می‌شوند.
علاوه بر این، آترواسکلروز (تجمع پلاک‌های چربی در دیواره شریان‌ها) می‌تواند موجب تنگی عروق و کاهش جریان خون به مغز شود. عوامل دیگری مانند بی‌نظمی‌های ضربان قلب (به‌ویژه فیبریلاسیون دهلیزی) نیز ممکن است لخته‌های خونی را تولید کرده و به سمت مغز بفرستند.
عوامل خطر اصلی که احتمال بروز این وضعیت را افزایش می‌دهند شامل فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، سیگار کشیدن، چاقی، و عدم فعالیت بدنی است. علاوه بر این، بیماری‌های قلبی مانند بیماری عروق کرونر و سابقه حمله قلبی نیز می‌توانند خطر TIA را افزایش دهند.
برخی شرایط موقتی مانند کاهش فشار خون شدید یا تنگی عروق کاروتید نیز ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. توجه به این عوامل و مدیریت آنها می‌تواند در پیشگیری از سکته مغزی خفیف و سکته‌های جدی‌تر مؤثر باشد.
راه‌های پیشگیری از سکته مغزی خفیف یا گذرا
جلوگیری از سکته مغزی خفیف نیازمند کنترل عوامل خطر و ایجاد تغییرات در سبک زندگی است. اولین قدم، کنترل فشار خون است که یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سکته محسوب می‌شود. با اندازه‌گیری منظم فشار خون، مصرف کمتر نمک، فعالیت بدنی، و کاهش استرس می‌توان فشار خون را در محدوده طبیعی نگه داشت. همچنین، کنترل سطح کلسترول خون با مصرف مواد غذایی کم‌چرب، داروهای استاتین (در صورت نیاز)، و پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده، احتمال تشکیل پلاک‌های آترواسکلروتیک را کاهش می‌دهد.
دیابت نیز یکی از عوامل خطر اصلی است و باید با مدیریت قند خون از طریق رژیم غذایی، ورزش منظم، و داروهای تجویزی کنترل شود. ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل از دیگر گام‌های ضروری در پیشگیری است، زیرا این عادات باعث آسیب به دیواره عروق می‌شوند. همچنین، فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن، و رعایت رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر سکته مغزی خفیف داشته باشد.
درمان سکته مغزی خفیف
درمان سکته مغزی خفیف بر دو هدف اصلی متمرکز است: رفع علت اصلی و پیشگیری از سکته‌های آینده. در صورت تشخیص لخته خونی به عنوان عامل اصلی، پزشک ممکن است داروهای ضدپلاکت (مانند آسپرین یا کلوپیدوگرل) یا ضدانعقاد خون (مانند وارفارین) را تجویز کند. همچنین، در افرادی که تنگی عروق کاروتید دارند، جراحی اندآرترکتومی کاروتید یا استنت‌گذاری ممکن است برای باز کردن شریان انجام شود. این روش‌ها به بازگرداندن جریان خون به مغز کمک می‌کنند.
پس از درمان اولیه، مدیریت عوامل خطر بسیار حیاتی است. بیمار باید فشار خون، قند خون، و سطح کلسترول خود را کنترل کرده و داروهای تجویز شده را طبق برنامه مصرف کند. اصلاح سبک زندگی، از جمله ترک سیگار، ورزش منظم، و رژیم غذایی سالم، بخشی جدایی‌ناپذیر از درمان است. همچنین، پیگیری مداوم پزشکی و استفاده از ابزارهای تصویربرداری مانند MRI یا CT برای بررسی وضعیت شریان‌ها به کاهش خطر سکته‌های آینده کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
سکته مغزی خفیف هشداری جدی است که نشان‌دهنده خطر بالای سکته مغزی کامل در آینده است و نباید آن را نادیده گرفت. این وضعیت که ناشی از کاهش موقت جریان خون به مغز است، فرصتی برای شناسایی عوامل خطر و پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تر فراهم می‌کند.
کنترل فشار خون، قند خون، کلسترول و ترک عادات ناسالم مانند سیگار کشیدن و زندگی غیرفعال از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند. همچنین، درمان به موقع و استفاده از داروهای مناسب می‌تواند خطر عود مجدد و پیشرفت به سکته مغزی کامل را کاهش دهد. آگاهی از علائم و اقدام سریع برای درمان، کلید حفظ سلامت مغز و بهبود کیفیت زندگی است.