سکته مغزی ایسکمیک یکی از رایج‌ترین و جدی‌ترین بیماری‌های عروقی مغزی است که به دلیل انسداد یا کاهش جریان خون به یک ناحیه از مغز رخ می‌دهد. این نوع سکته مغزی معمولاً به دلیل مشکلاتی در سیستم عروقی مغز، همچون تشکیل لخته خون یا تنگی عروق مغزی، به وقوع می‌پیوندد.
کاهش جریان خون به مغز موجب می‌شود که سلول‌های مغزی به شدت دچار کمبود اکسیژن و مواد مغذی شوند، که این امر می‌تواند منجر به آسیب‌های دائمی به بافت مغزی گردد. سکته مغزی ایسکمیک، به علت شدت عواقب آن، یکی از اصلی‌ترین علل مرگ و ناتوانی در بزرگسالان به شمار می‌رود و شناخت علل، علائم و درمان‌های آن اهمیت زیادی دارد.
سکته مغزی ایسکمیک چیست؟
سکته مغزی ایسکمیک زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به قسمتی از مغز به دلیل انسداد در یکی از عروق مغزی کاهش می‌یابد یا کاملاً متوقف می‌شود. این انسداد معمولاً به دلیل تشکیل لخته خون (ترومبوز) یا مسدود شدن یک عروق مغزی توسط ذرات چربی یا سایر مواد (آمبولی) به وجود می‌آید.
این حالت باعث می‌شود که مغز قادر به دریافت اکسیژن و مواد غذایی ضروری برای عملکرد طبیعی خود نباشد، که در نتیجه بافت مغزی آسیب می‌بیند یا می‌میرد. شکل‌گیری سکته مغزی ایسکمیک به طور معمول به دو دلیل عمده اتفاق می‌افتد: ترومبوز (لخته خون در داخل رگ) و آمبولی (لخته یا ذراتی که از بخش‌های دیگر بدن به رگ مغزی می‌رسند و آن را مسدود می‌کنند).
در هر دو حالت، عدم خون‌رسانی به مغز منجر به ایسکمی (کمبود اکسیژن) و آسیب به سلول‌های عصبی می‌شود. بنابراین، سکته مغزی ایسکمیک یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به تشخیص و درمان سکته مغزی دارد تا خطرات ناشی از آن به حداقل برسد و احتمال بازگشت عملکردهای مغزی افزایش یابد.
علائم سکته مغزی ایسکمیک
علائم سکته مغزی ایسکمیک معمولاً به طور ناگهانی بروز می‌کنند و ممکن است شدت آن‌ها بستگی به میزان آسیب به مغز و ناحیه‌ای که تحت تأثیر قرار گرفته، متغیر باشد. علائم سکته مغزی ایسکمیک می‌توانند به سرعت پیشرفت کرده و در عرض چند دقیقه تا ساعت‌ها به اوج خود برسند. برخی از علائم رایج سکته مغزی ایسکمیک عبارتند از:
⏪ اختلال در گفتار
یکی از مهم‌ترین علائم سکته مغزی ایسکمیک، اختلال در قدرت تکلم و بیان کلمات است. فرد ممکن است نتواند به درستی صحبت کند یا به سختی بتواند جملات خود را ادا کند.
⏪ فلج یا ضعف در یک طرف بدن
فلج ناگهانی یا ضعف در یک قسمت از بدن، به ویژه در صورت یا اندام‌ها، از علائم شناخته شده سکته مغزی است. این ضعف معمولاً در یک طرف بدن ظاهر می‌شود و می‌تواند شامل صورت، دست‌ها یا پاها باشد.
⏪ اختلال در تعادل و هماهنگی
بیمار ممکن است دچار مشکل در حفظ تعادل خود شده و قادر به ایستادن یا راه رفتن نباشد. این اختلالات می‌تواند باعث سرگیجه و سقوط شود.
⏪ افتادگی صورت
در بسیاری از موارد، یک طرف صورت بیمار به طور غیرعادی افتاده و نشانه‌ای از ضعف عضلات صورت است. این حالت می‌تواند در زمان لبخند زدن یا صحبت کردن به وضوح دیده شود.
⏪ کاهش دید در یک یا هر دو چشم
سکته مغزی ایسکمیک ممکن است موجب کاهش یا از دست دادن بینایی در یکی یا هر دو چشم شود. این وضعیت معمولاً به دلیل مشکلات عروقی در بخش‌های مختلف مغز رخ می‌دهد.
⏪ سردرد شدید و ناگهانی
در برخی از موارد، سکته مغزی ایسکمیک ممکن است با سردرد شدید و ناگهانی همراه باشد که به طور غیرمعمول و بدون دلیل مشخص آغاز می‌شود.
⏪ اختلال در درک و حافظه
این اختلالات شامل مشکل در درک مفاهیم ساده یا مشکل در یادآوری اطلاعات قبلی است که می‌تواند به دلیل آسیب به نواحی مغزی مرتبط با حافظه و شناخت باشد.
اگر فردی این علائم را تجربه کند، باید فوراً تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد، زیرا درمان سریع می‌تواند آسیب به مغز را کاهش داده و شانس بهبودی را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: سطح هوشیاری در بیماران سکته مغزی
علت سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک به طور عمده به دو علت اصلی رخ می‌دهد: ترومبوز (لخته خون در عروق مغزی) و آمبولی (انتقال لخته خون یا ذرات به عروق مغزی از دیگر بخش‌های بدن). این دو علت می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند:
✔ ترومبوز
در این نوع سکته، لخته خون در داخل یکی از عروق مغزی یا در شریان‌های بزرگتر مانند شریان کاروتید تشکیل می‌شود. این لخته‌ها معمولاً به علت بیماری‌هایی مانند آترواسکلروز (سخت شدن و تنگ شدن دیواره‌های شریان‌ها به دلیل تجمع چربی‌ها) یا ترومبوفلبیت (التهاب و تشکیل لخته خون در رگ‌ها) ایجاد می‌شوند. در این حالت، لخته خون موجب انسداد جریان خون به مغز می‌شود.
✔ آمبولی
در سکته مغزی ایسکمیک ناشی از آمبولی، لخته خون یا ذرات چربی از بخش‌های دیگر بدن، به ویژه از قلب، به عروق مغزی منتقل می‌شوند و در آنجا باعث انسداد رگ‌های مغزی می‌شوند. این نوع سکته اغلب در بیمارانی که مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی (یک نوع آریتمی قلبی) هستند، شایع است.
✔ اختلالات قلبی
برخی از اختلالات قلبی مانند بیماری‌های دریچه‌ای قلب، فیبریلاسیون دهلیزی و پوسیدگی لخته‌های خون در دیواره‌های قلبی می‌توانند به آمبولی و سکته مغزی ایسکمیک منجر شوند.
✔ فشار خون بالا
فشار خون بالا به مرور زمان می‌تواند منجر به آسیب به دیواره عروق مغزی شود و موجب تنگی یا انسداد این عروق گردد، که این امر موجب ایجاد سکته مغزی ایسکمیک می‌شود.
✔ دیابت و چربی خون بالا
این عوامل نیز می‌توانند به توسعه آترواسکلروز کمک کنند و خطر سکته مغزی ایسکمیک را افزایش دهند.
✔ استعمال دخانیات
مصرف سیگار و سایر دخانیات می‌تواند باعث آسیب به عروق و افزایش لخته‌سازی خون شود و در نهایت منجر به سکته مغزی ایسکمیک گردد.
✔ سایر بیماری‌های ژنتیکی و عوامل خطرزای فردی
برخی از بیماری‌های ژنتیکی مانند هموکروماتوز یا اختلالات انعقادی می‌توانند ریسک سکته مغزی ایسکمیک را افزایش دهند.
بیشتر بخوانید: سکته مغزی خاموش
تشخیص سکته مغزی چگونه انجام می شود؟
برای تشخیص سکته مغزی ایسکمیک، ابتدا باید علائم بالینی بیمار به دقت بررسی شود. معمولاً بیمار به طور ناگهانی دچار ضعف یا بی‌حسی در یک طرف بدن، اختلال در صحبت کردن، یا مشکل در بینایی می‌شود. بعد از معاینه بالینی، آزمایش‌های مختلف برای تأیید تشخیص انجام می‌شود.
- سی‌تی‌اسکن مغز یکی از روش‌های اولیه است که برای تمایز بین سکته مغزی ایسکمیک و سکته مغزی خونریزی‌دهنده استفاده می‌شود. در برخی موارد سی‌تی‌اسکن قادر به شناسایی سکته‌های ایسکمیک در مراحل اولیه نیست، ولی به طور کلی در شناسایی سکته‌های خونریزی‌دهنده مؤثر است.
- MRI مغز به دلیل حساسیت بالاتر در شناسایی آسیب‌های مغزی، به ویژه در ساعات اولیه سکته مغزی ایسکمیک، ترجیح داده می‌شود.
- آزمایش‌های خون برای ارزیابی عواملی مثل سطح قند خون، چربی‌ها، و وضعیت انعقادی خون انجام می‌شود. این اطلاعات برای شناسایی علل زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت و اختلالات انعقادی مفید است.
درمان سکته مغزی ایسمیک
درمان سکته مغزی ایسکمیک به‌طور عمده به دو دسته تقسیم می‌شود: درمان فوری (در ساعات اولیه) و درمان‌های بلندمدت برای پیشگیری از سکته‌های بعدی.
1. درمان‌های فوری (در ساعات اول)
- ترومبولیز (Thrombolysis): یکی از درمان‌های اصلی سکته مغزی ایسکمیک در ساعات اولیه، استفاده از داروهای ترومبولیتیک است که لخته خون را حل می‌کند. tPA (Tissue Plasminogen Activator) یکی از این داروهاست که باید در 3 تا 4.5 ساعت پس از شروع علائم تجویز شود. این دارو می‌تواند جریان خون را در ناحیه آسیب‌دیده مجدداً برقرار کند و از آسیب بیشتر جلوگیری نماید.
- مداخلات مکانیکی: در برخی از موارد، به‌ویژه زمانی که لخته در شریان‌های بزرگ مغزی وجود دارد، ممکن است به مداخلات مکانیکی نیاز باشد. این روش‌ها شامل دستگاه استنت‌گذاری یا تخلیه لخته با روش‌های جراحی و آنژیوپلاستی می‌شود. این اقدامات به‌ویژه در شش ساعت اول از آغاز سکته مغزی می‌تواند انجام شود.
2. درمان‌های دارویی بلندمدت
پس از درمان فوری، به منظور پیشگیری از سکته‌های بعدی، برخی داروها و اقدامات درمانی به کار گرفته می‌شوند:
- آنتی‌پلاتلت‌ها (ضد پلاکت‌ها): داروهایی مانند آسپرین و کلپیدوگرل به‌منظور پیشگیری از تشکیل لخته‌های جدید خون تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند از بروز سکته‌های مجدد جلوگیری کنند.
- آنتی‌کوآگولان‌ها (داروهای رقیق‌کننده خون): در برخی از بیماران که دچار فاکتورهای خطر دیگری مانند فیبریلاسیون دهلیزی هستند، داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین یا دایریوکسابان برای پیشگیری از لخته شدن خون تجویز می‌شود.
3. درمان‌های غیر دارویی
- مدیریت فشار خون: کنترل فشار خون برای جلوگیری از بروز سکته‌های بعدی ضروری است. پزشک ممکن است داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE یا بتابلوکرها برای کاهش فشار خون تجویز کند.
- کنترل دیابت: اگر بیمار دچار دیابت باشد، کنترل قند خون به‌منظور جلوگیری از مشکلات قلبی و عروقی بسیار مهم است.
- تغییرات سبک زندگی: تغییراتی نظیر ترک سیگار، ورزش منظم، کاهش وزن و رژیم غذایی سالم می‌تواند خطر سکته‌های مغزی در آینده را کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
تشخیص سریع و درمان به‌موقع سکته مغزی ایسکمیک می‌تواند تفاوت زیادی در روند بهبودی بیمار ایجاد کند. تصویربرداری مناسب، استفاده از داروهای ترومبولیتیک و مداخلات مکانیکی در ساعات اولیه، و مدیریت صحیح عوامل خطر در بلندمدت از اجزای اصلی درمان هستند. برای پیشگیری از سکته‌های مغزی بعدی، کنترل دقیق فشار خون، دیابت و چربی‌های خون ضروری است.